Rusiya Ali İqtisadiyyat Məktəbinin araşdırmasına görə, Rusiya vətəndaşlarının yalnız 12%-i 25 yaşdan sonra şəxsi inkişaf üçün əlavə təhsil almağa davam edir. Eyni zamanda hər beş nəfərdən yalnız biri şəxsi inkişaf ilə məşğul olur. Bunlar Avropa ölkələri siyahısında aşağıdan “fəxri” 2-ci və 3-cü yerlərdir – Rusiya bu götəricilər ilə yalnız Rumıniya və Yunanıstandan qabaqdayıq. Niyə belədir və bu halda nəyi dəyişdirmək lazımdır? Gəlin bizdə öz ölkəmiz üçün bir araşdırma edək.
Doğrudan da, artıq hər hansı bir təhsil alınıbsa, oxumağa davam etmək lazımdırmı? Uşaqlarla bağlı hər şey aydındır – onlar yetkin yaşa uyğunlaşmaq və seçilmiş istiqamətdə daha da irəlləmək üçün əvvəlki nəsillərin təcrübələrini mənimsəməlidirlər. Uşaqların beyni və psixikası bunun üçün itilənir – uşaq oynaya oynaya çox sayda bilik və bacarığa yiyələnir. Bir ömür öyrənmək bu qədər asan olsaydı, dahilər planetində yaşayardıq.
7 yaşına gəldikdə, spontan və xaotik olan təbii öyrənmə sistematik bir prosesə çevrilir. Bu öyrənmək prosesini maraqlı və əyləncəli olmaqdan çıxarır. Təbii öyrənmə marağı bizimlə 10 yaşına qədər davam edir bundan sonra isə “öyrənmə” adlanan öhdəliklə ağırlaşmağa başlayırıq və yetkin yaşda bəhanələr uydurmağa başlayırıq.
Ancaq gəlin yetkinlərin təhsil və şəxsi inkişaf məsələsinə gözlənilməz perspektivlərdən baxaq.
İntellektual gəncliyin sirri
23 yaşımızda biz qürurla ali təhsil haqqında diplomumuzu və onunla birgə oxuma həvəsimizi rəfə qoyuruq. Həmçinin zaman keçdikcə beynimiz oxumağa olan meylini itirir.
Müxtəlif öyrənmə tapşırıqları olmadıqda, beynimizdə yeni neyron əlaqələri yaranmır. Bu dövrdə beynimiz enerjiyə qənaət rejimini işə salır – indi o yalnız təkrarlanan və adi hərəkətləri düzəltməklə məşğuldur. Bu vəziyyət bizə təcrübəli edir və peşəkarlıq gətirir, ancaq bununla yanaşı düşünmə qabiliyyətimizlə bağlı inkişafımızı əngəlləyir. Bu səbəbdən tədricən intellektual bacarıqlarımızı və öyrənmə vərdişimizi itiririk.
Biz uğurlu və bacarıqlı mütəxəssis oluruq, ancaq məktəb proqramında istifadə edilən tapşırıqları həll etməyə çalışarkən uğursuzda oluruq. Məsələ tapşırığın mürəkkəbliyində deyil- bizim tədris mərkəzində kurs keçmiş orta məktəb şağirdləri o müstəqil şəkildə tapşırıqlarının öhdəsindən gəlməyi bacarır. Məsələ tələbə vaxtı maksimum dərəcədə gərginlikdə çalışmış və inkişaf etmiş hazırda isə avtopilot rejimində çalışaraq tənbəlləşən “beyin əzələsində”dir.
Bunu inkar edən peşəkar mütəxəssilərlə bir təcrübə edin. Misal vəzifələrinin öhdəsindən necə deyərlər gözləri yumulu və peşəkarcasına gələn bir mütəxəssisə tamamı ilə yeni bir iş tapşırın. Aradakı fərqi özünüz hiss edəcəksiniz. Universitetdən məzun olduqdan sonra nə qədər çox vaxt keçirsə, bu prosesi davam etdirmək bir o qədər çətin olur.
Məqaləmizi yalnır iradlar və bədbin notlar üzərində qurmaq istəmirik. Yaxşı xəbərimizdə var. Yaxşı xəbər budur ki, beyninizi davamlı olaraq təhsil tapşırıqları ilə yükləsəniz, onda neyroplastiklik qocalığadək davam edəcəkdir. Yaşla əlaqəli olaraq beyin fəaliyyətini itirmə ehtimalı əvvəllər düşündüldüyü qədər böyük deyil. İntellektual iş yükünün az olması səbəbindən isə beyin fəaliyyətini itirmək ehtimalı çoxdur.
Bir çox görkəmli mütəfəkkir və yaradıcışəxslər (Bernard Şou, İqor Stravinski, Mikelancelo, Mark Katon, Leo Tolstoy) 80 və hətta 90 yaşına qədər yaradıcılıqla məşğul olublar. Cərrah Uglov isə ümumiyyətlə 100 yaşında uğurla əməliyyat keçirərək kitablar yazırdı. Universitet müəllimləri intellektual zəiflik deyil, fiziki zəiflik üzündən təqaüdə çıxırlar. Zehni işlə məşğul olmayan bir insan, artıq 45 yaşında yaddaş və diqqət problemləri özünü birüzə verəbilər.
Peşəkar çıxılmamazlıqdan qurtulmaq yolları…
həmçinin karyera tramplini və sərvət artımı
Boston Konsaltinq Qrupun proqnozlarına görə rəqəmsallaşma səbəbindən yaxın 10 ildə mövcud peşələrin 50% -i yox olacaq. Bu gün prestijli bir fakültəyə daxil olaraq 4-6 ildən sonra “geridəqalmış” və heç kimə lazım olmayan səriştələrə sahib bir mütəxəssis ola bilərsiniz.
Yeni texnaligiyalar elə bir surətlə iş həyatına daxil olur ki, analıq məzuniyyətində hətta normal məzuniyyətdən geri gəldikdə belə bəzən tam yenilənmiş bir işlə qarşılaşa bilərsiniz.
Son dəfə 5-10 il əvvəl şəxsi inkişaf və təhsillə məşğul olmuşamsa, müasir bir ixtisasa yiyələnə və gənc rəqiblər arasında uğur qazanmaq mümkündürmü? Bəli, tez, asan və effektiv öyrənmək bacarıqlarınız varsa bu mümkündür.
Davamlı öyrənmə problemi olmayan şəxslər karyeralarında intellektual tələblər baxımından həmkarları və rəqiblərindən daima bir addım öndə olacaqdır. Daima öyrənmək məhdudiyyətsiz karyera imkanları yaradır.
Sosial şəbəkələrdə bizi izləyin...
İş yerini dəyişmək, daha yüksək maaşlı bir vəzifə əldə etmək, xarici bir şirkətə keçmək istəyirsiniz? – Bir neçə ayda yeni biliklərə yiyələnə və bir neçə həftə içində bir dil öyrənə bilsəniz niyə olmasın.
Yuxarıda qeyd edilən halda məşğulluqla bağlı problemlər yaxşı və daha yaxşı arasında seçim etmək “əzabına” yol açır. Bu isə razılaşaq ki, pis və ya lap pis arasında dayanmaqdan daha yaxşıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, işsizlik məsələsi kadr çatışmazlığı problemi qədər kəskin deyil. Hazırda Universitetlərin kifayət qədər məzunu var, lakin bilik və səriştələri müasir tələblərə uyğun olan, həmçinin bilik səviyyəsinin inkişaf etdirən həqiqi mütəxəssislər tapmaq çox çətindir.
Eyni zamanda, orta səviyyədən yuxarı bir mütəxəssis, eyni universitetin oxşar fakutləsinin məzunundan 8-10 qat daha yüksək bir maaş ala bilər. Bunun sirri bacarıq, təcrübə və peşəkarlıq səviyyəsindədir ki, bu da daimi təlim və şəxsi inkişaf olmadan əldə edilə bilməz.